Moderator Ingrid Henkemans, Erfgoeddeskundige Museum Catharijneconvent.
Lezing door Joop van Hest
Als erfgoedconsulent inventariseerde ik enkele jaren geleden namens Museum Catharijneconvent het roerende erfgoed van SVD, op de locaties St. Michael en St. Gregor in Steyl. Vergelijkbaar deed en doe ik dat voor andere kloostergemeenschappen, zowel congregaties als ordes. Op die manier proberen we vanuit Museum Catharijneconvent het waardevolle religieuze erfgoed in Nederland in kaart te brengen. Dat omvat de roerende goederen, niet het gebouwde ofwel onroerende erfgoed.
De objecten die ik bij SVD aantrof vertellen uiteraard het verhaal van juist deze congregatie. Opgericht door Arnold Janssen, tegen de achtergrond van de Kulturkampf en gericht op de missie. In de lezing zal ik ingaan op de betekenis van de aangetroffen objecten. Zij weerspiegelen de uitgangspunten en spiritualiteit van Arnold Janssen. Veel objecten zijn overtollig geworden en ademen de sfeer van het verleden. Maar toch, het zijn nog altijd objecten die de gelegenheid bieden om de betekenis en passie van SVD in beeld te brengen. Op die manier vormen ze een schakel tussen verleden en heden. Temeer omdat de katholieke beeldtaal bij uitstek de gelegenheid biedt om op een beeldende manier een boodschap over te brengen en een dialoog aan te gaan.
Karakteristiek is onder meer de bovenkerk die in Nederland inmiddels een zeldzaam voorbeeld is van een grotendeels gaaf bewaard gebleven neogotische kloosterkapel. Maar bijvoorbeeld ook objecten als de schilderijen van broeder Lucas Kolzem, het glas-in-lood uit de eigen werkplaatsen of de steendrukblokken uit de eigen drukkerij vertellen wat Arnold Janssen voor ogen stond toen hij zijn congregatie(s) oprichtte.
Drs. Joost van Hest (1962) studeerde kunstgeschiedenis aan de Katholieke Universiteit in Nijmegen (nu Radboud Universiteit), waar hij in 1988 afstudeerde. Hij specialiseerde zich in kerkelijke kunst en architectuur uit de negentiende en twintigste eeuw, waarover hij diverse publicaties deed. Als medewerker van het Museum Catharijneconvent in Utrecht – hét museum voor de christelijke cultuur in Nederland – inventariseert hij het roerende erfgoed in de Nederlandse kloosters. Hij brengt dit erfgoed in kaart en maakt een schifting tussen belangrijke en minder belangrijke voorwerpen. Bij kloosters die in de zogeheten voltooiingsfase zitten, geeft hij bovendien een herbestemmingsadvies. Daarnaast heeft hij voor het Catharijneconvent ook de parochiekerken in het Bisdom Den Bosch in zijn portefeuille.
Lezing door Agnes Vugts
In mijn lezing ga ik in op het belang van religieus erfgoed voor het doorgeven van levensverhalen van missionarissen. Deze verhalen fungeren als bruggen tussen verleden en heden, tussen het aardse en het hogere. Missionarissen kunnen zo worden gezien als bemiddelaars: mensen die, vanuit hun geloof en toewijding, grenzen overstaken – letterlijk en figuurlijk.
Ik laat mij daarbij inspireren door een observatie van Frank van Vree, die in 2002 schreef: “Het individuele verhaal lijkt nog de enige betrouwbare bron van identiteit en moraliteit te zijn in een samenleving die leidende metaverhalen ontbeert.” In een tijd waarin traditionele verbanden op basis van religie of ideologie minder vanzelfsprekend zijn geworden, groeit de behoefte aan nieuwe, verbindende verhalen. Vaak worden die gevonden in een gedeeld verleden – niet top-down opgelegd, maar opgebouwd vanuit persoonlijke geschiedenissen en herinneringen.
Religieus erfgoed maakt dat verleden tastbaar. Het zijn juist de persoonlijke dagboeken, foto’s, films en alledaagse voorwerpen – zoals schrijfdoosjes of liturgische gebruiksvoorwerpen – die het verleden tot leven brengen. Die concrete sporen van het dagelijkse leven scheppen een directe band tussen ons en de oorspronkelijke gebruikers. Ze brengen niet alleen het verleden dichterbij, maar maken ook iets zichtbaar van de mystieke relatie tussen het materiële en het goddelijke. Zoals een religieus beeld verwijst naar wat het verbeeldt, zo opent erfgoed een venster naar een dieper verhaal.
Op die manier vormt religieus erfgoed een brug: tussen heden en verleden, tussen de menselijke zoektocht en het spirituele fundament waarin die zoektocht geworteld is.
Agnes Vugts, 57 jaar, mede-eigenaar van adviesbureau RaadSaam Erfgoedprojecten, heeft meer dan 30 jaar ervaring in de museumsector, is expert op het gebied van collecties, heeft onderzoek gedaan voor de Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed naar missie en zendingserfgoed in Nederland en was tot voorkort lid van de herkomstcommissie Museale Verwervingen vanaf 1933.
Tevens geeft Krien Clevis om 13.30 uur een korte inleiding op de tentoonstelling STEYLER, waarin zij de achterliggende visie en context van het project toelicht.